Veelgestelde vragen

Voedselbossen zijn populair in Nederland. In alle provincies worden kleinere en grote voedselbossen aangelegd, door particulieren, landgoedeigenaren, terreinbeheerders en agrarische ondernemers. Deze populariteit zorgt soms ook voor begripsverwarring. Zo worden voedselbossen vaak verward met andere vormen van tuinbouw en ‘agroforestry’ (bomenlandbouw), zoals boomgaarden, rijenteelten en boomweides. Daarom hebben de ondertekenaars van de Green Deal Voedselbossen in 2017 een definitie van het begrip ‘voedselbos’ vastgesteld:

Voedselbossen zijn een vorm van ‘agroforestry’: een brede categorie van landgebruikssystemen, waarbij meerjarige houtige gewassen – bomen en struiken – bewust worden gecombineerd met (éénjarige) landbouwgewassen en/of landbouwhuisdieren, in ruimte of tijd, dan wel in beide.

Een productief ecosysteem laat zich daarnaast als voedselbos kwalificeren op basis van de volgende kenmerken:.

• aanwezigheid van een kruinlaag van hogere bomen
• aanwezigheid van minimaal drie andere vegetatielagen van respectievelijk lagere bomen, struiken, kruiden, bodembedekkers, ondergrondse gewassen en klimplanten
• Aanwezigheid van een rijk bosbodemleven
• Een robuuste omvang: een oppervlakte van minimaal 0,5 hectare in een ecologisch rijke omgeving; in een ernstig verarmde omgeving is een oppervlakte van minimaal 20 hectare vereist.

Lees meer in het artikel 'Wat is een voedselbos?'

In de rubriek Projecten staat een overzicht van de vier grote voedselbosprojecten van Stichting Voedselbosbouw. Ook tref je hier de projecten aan die onderdeel zijn van het programma Duurzame Doorbraak Voedselbosbouw. Bij elk voedselbosproject staan de projectgegevens vermeld. Op onze projectenkaart kun je precies zien op welke locaties onze voedselbosprojecten zich bevinden.

Raadpleeg deze kaart voor een totaaloverzicht van alle voedselbossen in Nederland en België die voldoen aan de definitie van de Green Deal Voedselbossen.

Een voedselbos is een erkende teelt in de gecombineerde opgave die agrariërs elk jaar moeten invullen om aan te geven welke gewassen zij telen. Hierin is sinds 2019 een speciale gewascode voor voedselbossen opgenomen: gewascode 1940. Hiermee wordt voorkomen dat voor alle verschillende soorten die in een voedselbos groeien steeds een apart perceel moet worden gecreëerd. Ook behoudt het landbouwbedrijf de toeslagrechten (landbouwsubsidie) voor de betreffende kavel. Het gaat hierbij expliciet om voedselbossen conform de definitie van de Green Deal.

Wie in aanmerking wil komen voor een hectaretoeslag vanuit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) door een voedselbos met gewascode ‘1940’ aan te melden als agrarische teelt bij de gecombineerde opgave, moet voldoen aan de volgende voorwaarden:

• aaneengesloten oppervlak van minimaal 0,5 hectare
• dominantie - op termijn - van kruinbomen met eetbare functie
• minimaal drie andere vegetatielagen (struiken, secundaire bomen, klimmers en/of kruidachtigen)
• geen teelt van éénjarige gewassen en geen veehouderij binnen het betreffende perceel
• afzien van bemesting en inleveren van de mestruimte voor de betreffende oppervlakte

Er komt veel kijken bij de aanleg van een voedselbos. Zeker als je een vitaal en zelfvoorzienend voedselbos wil aanleggen dat zich net als een natuurlijke bos blijft ontwikkelen tot het volgroeid is. Stichting Voedselbosbouw biedt professionele ondersteuning aan boeren, terreinbeheerders en particulieren met toegang tot landbouwgrond die een voedselbos willen aanplanten dat meer dan vijf hectare omvat. Vanuit het programma Duurzame Doorbraak Voedselbosbouw bieden we tegen betaalbare kosten professionele ondersteuning bij het ontwerp, de aanleg, het onderhoud en beheer van voedselbossen. Lees meer in het artikel 'Ontwerp, aanleg en beheer van voedselbossen'.

Een voedselbosbouwer ontwerpt, plant en beheert voedselbossen voor mens en natuur. Hij of zij ontwerpt een voedselbos naar het voorbeeld van een natuurlijk bos: met zeven tot negen vegetatielagen waarin overblijvende, eetbare soorten domineren. Je vindt er alles wat ook in een gewoon bos groeit: van bomen, struiken, kruiden en knol- en wortelgewassen tot bodembedekkers, klimplanten en schimmels. Een voedselbosbouwer zorgt óók voor waardevolle landschapselementen, zoals hagen, houtwallen en poelen. Zodat een voedselbos geleidelijk de rijke, gelaagde structuur krijgt die ook in een natuurlijk bos aanwezig is. Lees meer in het artikel 'Ontwerp, aanleg en beheer van voedselbossen'.

Wie een voedselbos aanlegt op basis van de ecologische principes van een natuurlijk bos kan na drie tot vijf jaar substantiële oogsten binnenhalen. Deze zullen in de hierop volgende vijftig jaar gestaag toenemen tot het bos is volgroeid om daarna nog vele decennia productief te blijven. De oogstopbrengsten van een voedselbos zijn omvangrijk en veelsoortig: van fruit, noten, zaden en groenten tot wortels, knollen, paddenstoelen, eetbare bloemen en honing.

Daarnaast levert een vitaal voedselbos een rijke ‘oogst’ op aan hoogwaardige natuur, een aantrekkelijk landschap en andere nuttige producten, zoals hout, medicinale kruiden en zaai- en plantgoed. Met zulke oogsten valt goed geld te verdienen, niet alleen omdat een voedselbos per hectare veel bruikbare biomassa produceert, maar óók omdat je allerlei nicheproducten kunt produceren waarvoor in de markt vaak goede prijzen worden betaald. Denk aan min of meer exclusieve producten, zoals pecannoten, bosbessen, Japanse gember, zeekool, medicinale kruiden en verwerkte producten zoals jams, compotes, gekonfijte vruchten, chutneys en streekwijnen.

De kosten voor het ontwikkelen van een voedselbos zijn afhankelijk van verschillende factoren. Hierbij kun je denken aan omgevingsfactoren, zoals de fysieke ligging, de bodemsoort en windrichting. Wie als (agrarisch) ondernemer een voedselbos laat ontwerpen, zal óók antwoord moeten geven op de vraag welke doelen het voedselbos moet dienen. Hierbij gaat het niet alleen om keuzes uit honderden eetbare soorten, maar óók om beslissingen over allerlei andere zaken. Denk aan de gewenste oogstbaarheid, de biodiversiteit, de afzet van producten, de toegankelijkheid en de manier waarop het voedselbos kan worden ingepast in het landschap. Lees meer in het artikel 'Kosten en baten van een voedselbos'.

Er zijn nog geen speciale subsidies voor het aanleggen van een voedselbos. Dat wil niet zeggen dat er geen financiële middelen zijn om de aanplant van een voedselbos mogelijk te maken. Stichting Voedselbosbouw kan professionele ondersteuning bieden bij het creëren van draagvlak en (financiële) middelen voor de ontwikkeling van een voedselbos.

De ontwikkeling van een voedselbos kan op verschillende niveaus gunstige gunstige effecten hebben op de kwaliteit van natuur en milieu.

• Zo kan een voedselbos gunstige tot zeer gunstige effecten op de biodiversiteit en vitaliteit van de natuur. Mede dankzij de gelaagde structuur en de inzet van een grote diversiteit aan eetbare soorten biedt een voedselbos een geschikte habitat voor vele vogels, kleine zoogdieren, amfibieën, reptielen en insecten.
• Een rijk en goed ontworpen voedselbos is een zelfvoorzienend, multifunctioneel natuurlandschap dat meerdere ecosysteemdiensten levert waaronder waterretentie, verrijking van de bodem en niet te vergeten de productie van gezond en lekker voedsel en andere bruikbare producten. Zo kan een voedselbos veel bijdragen aan een duurzaam gebruik van hernieuwbare en niet-hernieuwbare, natuurlijke hulpbronnen.
• Een voedselbos kan op verschillende manieren een grote bijdrage leveren aan beheersing van de klimaatverandering -‘klimaatmitigatie’ in jargon - door beperking van de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer. Voor de primaire productie van voedsel in een voedselbos hoeft bijvoorbeeld geen gebruik te worden gemaakt van allerlei externe inputs die direct en indirect veel broeikasgasemissies veroorzaken. Denk aan inputs zoals kunstmest, bestrijdingsmiddelen en fossiele brandstoffen die in de gangbare landbouw veel worden gebruikt.

Lees meer in het artikel 'Voedselbossen en biodiversiteit'