Voedselbossen: van waarde naar geld

Home
Nieuws
Voedselbossen: van waarde naar geld

Voedselbossen: van waarde naar geld

Hoewel de belangstelling voor voedselbossen groeit, is nog weinig bekend over de economische aspecten van een voedselbos. Dankzij een flexibele rekentool die naast de primaire productie óók ecosysteemdiensten en nevenactiviteiten kan meewegen, is het nu mogelijk om het verdienvermogen van voedselbossen in kaart te brengen. Voedselbospionier Nicolaas Geijer vertelt wat deze handige tool voor boeren en andere initiatiefnemers kan betekenen.

Om voedselbossen succesvol te maken, moeten agrariërs ervan overtuigd zijn dat ze er een goede boterham mee kunnen verdienen. Vanwege de complexiteit van een voedselbos is het voor beginnende voedselbosondernemers echter moeilijk om het potentiële rendement inzichtelijk te maken. Eén van de grootste obstakels is het gebrek aan bruikbare informatie over plantopbrengsten, verkoopkanalen, financiering en bedrijfsvoering. Zulke informatie is moeilijk te verkrijgen vanwege de lange looptijd van een voedselbos. Om het verdienvermogen van voedselbossen in kaart te brengen hebben Stijn Heijs - bestuurslid van Stichting Voedselbosbouw en coördinator van het onderzoeksproject - en Erwin Bouwmans van HAS green academy in Den Bosch, vier jaargangen van HAS Den Bosch-studenten van het lectoraat ‘Innovatief ondernemen met natuur’ begeleid bij de ontwikkeling van de rekentool. Tussentijds is de rekentool gecheckt door Wageningen Economic Research (WUR) en op basis van hun feedback aangepast. Boeren en andere initiatiefnemers kunnen deze tool zelfstandig gebruiken om de mogelijke opbrengsten van een voedselbos te berekenen. Zo kunnen zij de plantlijst van hun voedselbos en andere bedrijfseconomische parameters invoeren en de rekentool zodoende gebruiken om de mogelijke winstgevendheid over de eerste twintig jaar in te zien.

Voedselbospionier Nicolaas Geijer was nauw betrokken bij de doorontwikkeling en het testen van de rekentool

Inzicht in het verdienvermogen van voedselbossen

Nicolaas was in de afgelopen twee jaar nauw betrokken bij de doorontwikkeling en het testen van de tool. “Ik werk met agrariërs die verschillende vormen van agroforestry ontwikkelen op hun bedrijven. Uit ervaring weet ik hoe belangrijk het is om inzicht te hebben in de economische en financiële kanten van een voedselbos, al vóór het ontwerp en de aanvang van het project. Zo wil ik met mijn project, Voedselbos Baarle-Nassau, aantonen dat het mogelijk is een inkomen te halen uit de verkoop van producten die in een voedselbos worden geoogst. Als pioniers geloven wij dat agrarische voedselbosbouw - voedselbossen van meerdere hectares gericht op de verkoop van primaire productie - zowel een rendabele als natuurinclusieve vorm van agrarische teelt is, en dat het een alternatief biedt voor traditionele vormen van landbouw”, zegt hij. “Ik werk samen met pioniers die de transitie naar natuurinclusieve landbouw willen maken, door een voedselbos aan te planten of andere vormen van agroforestry. Ik heb hierdoor inmiddels veel ervaring met de rekentool door deze te gebruiken om projecten door te rekenen. Verder maak ik gebruik van het rekenmodel in mijn onderzoek voor de masteropleiding Sustainable Development aan de Universiteit van Utrecht. Hier doe ik voor mijn afstudeerscriptie onderzoek naar de financiële haalbaarheid van grootschalige voedselbossen. Ik kijk hierbij ook naar de strategieën die voedselbosboeren van het programma Duurzame Doorbraak Voedselbosbouw hanteren om de rentabiliteit van grootschalige voedselbossen te waarborgen.”

De mogelijke winstgevendheid van voedselbossen

Op dit moment zijn er nog weinig wetenschappelijke inzichten over de productiviteit en rentabiliteit van voedselbossen. De rekentool moet hierin verandering brengen. “Dit model maakt het mogelijk om uiteenlopende scenario’s door te rekenen en het effect van verschillende variabelen weer te geven. Dit helpt boeren en andere voedselbospioniers om in kaart te brengen welke kansen en obstakels er zijn als zij een voedselbos willen aanplanten”, zegt hij. “Zo kan op basis van de uitkomsten bijvoorbeeld worden nagedacht over oplossingen die nodig zijn om de fase te overbruggen tussen de eerste aanplant en het moment dat substantieel kan worden geoogst.”

Het rekeninstrument is ontwikkeld om het te behalen resultaat per jaar van een voedselbos weer te geven (rentabiliteit). Niet alle voedselbossen hanteren dezelfde uitgangspunten en daarom is ervoor gekozen te werken met variabelen waarin verschillende uitgangspunten gebruikt kunnen worden. Het rekentool is een Excel-bestand, die bestaat uit twee handleidingen: één voor ondernemers die van plan zijn een voedselbos te exploiteren en één voor experts die op maat gesneden berekeningen willen uitvoeren ter advisering van deze initiatiefnemers.

De gebruikers moeten eerst een aantal stappen doorlopen om de financiële effecten van het beoogde voedselbos in beeld te krijgen. Het gaat hierbij om stappen waarbij waarden worden ingevoerd ten aanzien van opbrengsten en kosten, maar óók om stappen waarbij keuzes worden gemaakt over de omvang (in hectare), de inrichting (beplanting) en de doelgroep van het voedselbos. Behalve het saldo en inkomenseffecten, wordt de liquiditeitsontwikkeling begroot. Nicolaas: “De rekentool geeft zo een goed inzicht in de mogelijke winstgevendheid van voedselbossen en de verdienmodellen die hieruit kunnen voortkomen.”

De studenten van HAS green academy leverden eerder al een eerste versie van de tool op, waarmee de financiële winst uit de productie van gewassen kan worden vastgesteld. In een volgende versie is vervolgens in kaart gebracht welke waarde te koppelen is aan verschillende ecosysteemdiensten waaruit boeren inkomsten kunnen genereren, zoals CO2-compensatie, biodiversiteit en waterretentie. Bedrijven die hun CO2-uitstoot willen compenseren, zouden dat bijvoorbeeld kunnen doen via een voedselbos. Dat maakt het voor boeren mogelijk om in de toekomst CO2-certificaten te uit te geven voor hun voedselbos.

Het meten van de ‘plukprestatie’

Inmiddels is ook versie 4.0 van de rekentool gereed, waarin onder meer de benodigde arbeid voor de oogst wordt berekend. Expert-gebruikers kunnen op basis van eventuele mechanisatie bijvoorbeeld zelf het aantal oogsturen per soort invoeren. Bij slechts handplukken gaat vaak minstens tachtig procent van de kosten zitten in de oogstarbeid. Hierbij is de zogeheten ‘plukprestatie’ van belang: hoeveel kilo pluk je in een uur? Nicolaas: “De tool maakt bij verschillende gewassen op basis van de bijbehorende productiecijfers, de plukprestatie en de prijs per kilo een berekening van de productie die hieruit kan voortkomen, hoeveel uren nodig zijn om te oogsten en tegen welke prijs de oogst kan worden verkocht.” Gebruikers kunnen een keuze maken uit een plantlijst waarin bijna tweehonderd soorten zijn ingevoerd, inclusief de productie per plant of vierkante meters en de plukprestaties per uur. Ook zijn in de rekentool alle mogelijke kostenposten ingevoerd die betrekking kunnen hebben op de aanplant van een voedselbos. Zoals kosten voor het pachten van de grond, gebouwen, machines, de aanplant en ontwerpkosten. Naast het invoeren van de beoogde opbrengst uit voedselproductie is het mogelijk inkomsten uit secundaire inkomstenbronnen in te voeren, zoals workshops, rondleidingen en evenementen, abonnementen - bijvoorbeeld in de vorm van zelfpluk- of productenboxen - en indirecte inkomsten, zoals agrarische subsidies, CO2-vergoedingen en vergoedingen voor ecosysteemdiensten. Ook zijn in de rekentool verschillende afzetscenario’s doorgerekend voor de exploitatie en het beheer van een voedselbos: van voedselproductie tot recreatie en van gastronomie tot catering. Nicolaas: “Een ondernemer die de producten uit zijn voedselbos bij lokale restaurants wil afzetten, heeft een ander voedselbos nodig dan een ondernemer wiens hoofdactiviteit een horecagelegenheid is. Deze laatste ondernemer wil mogelijk zijn klanten serveren met producten uit het voedselbos. In zo’n geval kan het zijn dat het voedselbos deels dient om bezoekers aan te trekken. Tussen deze twee situaties zullen de prijzen per kilo variëren.” In de rekentool kunnen verkoopprijzen per verkoopkanaal worden gespecificeerd. Bij deze prijsanalyse is standaard uitgegaan van de prijs die wordt verkregen bij verkoop aan biologische speciaalzaken. Als gebruik wordt gemaakt van andere afzetkanalen, is het mogelijk om deze prijzen aan te passen.

'Een voedselbos van enige omvang kan vanaf ongeveer twaalf jaar een goed belegde boterham voor boeren opleveren'

Alle inkomsten en uitgaven die in de rekentool zijn ingevoerd, worden gevisualiseerd in overzichtelijke grafieken, waarin alle kosten en opbrengsten zijn terug te vinden. “Zo heb je in één oogopslag een beeld van het potentiële saldo, het bedrijfsresultaat en de liquiditeit. Op deze manier kun je een inschatting maken van de termijn waarin je investeringen kunt terugverdienen. De rekentool is dus een handzaam en flexibel instrument waarmee je eenvoudig betrouwbare financiële analyses kunt maken”, vertelt Nicolaas. “Ik gebruik de rekentool om met boeren en andere initiatiefnemers in gesprek te gaan over de mogelijkheid om gemaakte investeringen terug te verdienen en een prima inkomen te realiseren. Zo kan een voedselbos van enige omvang vanaf ongeveer twaalf jaar een goed belegde boterham voor boeren opleveren.”

Nicolaas komt graag in contact met iedereen die aan de slag wil met de rekentool, zodat hij ervaringen een feedback kan verzamelen voor nieuwe versies. Heb je interesse en/of wil je meer weten? Stuur dan een bericht naar: info@mandius.nl

Projectpartners

Voedselbossen: van waarde naar geld is één van de drie werkpakketten van het TKI-onderzoeksproject ‘Wetenschappelijke bodemvorming onder de voedselbosbouw’, een samenwerking tussen Wageningen University & Research (WUR), het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), het Centrum voor Bodemecologie (CSE), Stichting Voedselbosbouw, de hogescholen HAS green academy en Aeres Almere, en enkele regio’s, provincies en waterschappen.

De Nederlandse versie van de rekentool, inclusief een handleiding, is hier gratis downloaden.