Een rondje langs de velden: Anje Poortman
Een rondje langs de velden: Anje Poortman
‘Toekomstplanter’… ‘voedselboswachter’…. ‘kartrekker’… ‘kwartiermaker’... Anje Poortman is een duizendpoot die niet voor één gat is te vangen. Sinds twee jaar is zij een onmisbare schakel in de ontwikkeling van Voedselbos Eemvallei vlakbij Almere, één van de twee grote projecten van Stichting Voedselbosbouw. In deze aflevering van ‘Een rondje langs de velden’ stellen we haar aan jullie voor.
Kwartiermaker Anje Poortman (rechts) en Evert Kaatee zetten de lijnen uit voor Voedselbos Eemvallei - foto: Rebke Klokke
Er is één rode draad die alle rollen die Anje vervult met elkaar verbindt en dat is een grote voorliefde voor de natuur. Het is deze passie die haar in 2021 deed besluiten om de bakens rigoureus te verzetten, toen haar kantoorbaan vanwege corona kwam te vervallen. “Ik was in die tijd al veel te vinden in Voedselbos Thuishaven, dat mijn partner op een deel van de akkergronden rond zijn huis heeft aangeplant. In 2018 en 2019 gingen hier de eerste planten de grond in en ik was zo enthousiast dat ik besloot de Jaarcursus Voedselbossen bij Wouter van Eck te volgen”, vertelt ze.
De voedselbosbus van kartrekker Anje Poortman staat in de startblokken voor het plantseizoen 2022-2023
Na deze inhoudelijke kennismaking met voedselbossen was Anje definitief ‘om’ en besloot ze om het kantoorleven te verruilen voor een leven in de buitenlucht. “Ik heb het hierop volgende jaar benut om mijn netwerk in de voedselbosbeweging uit te breiden om te kijken of ik hiermee een boterham kon verdienen. Toen ik Wouter vertelde dat ik mijn handen uit de mouwen wilde steken, wees hij me erop dat Stichting Voedselbosbouw iemand zocht die als kwartiermaker van Voedselbos Eemvallei kon fungeren. Ik heb deze kans met beide handen aangegrepen en uiteindelijk van mijn hobby mijn werk gemaakt”, vertelt ze. “De kracht van een voedselbos is dat alles samenkomt in een enorm mooi en ingenieus systeem, waarin de natuur haar werk doet en alles met elkaar samenwerkt. De verwondering voor de schoonheid en magie van dit systeem heeft mij vanaf het begin gegrepen. Ik vind het fantastisch om hierin een rol te kunnen spelen, zeker in een wereld waar veel dingen tot stilstand komen en niet meer functioneren. Terwijl we de natuur gewoon haar gang kunnen laten gaan en alleen maar hoeven mee te werken. Dat is de reden waarom ik twee jaar geleden besloot: wat er ook gebeurt, ik wil de rest van mijn leven bomen planten.”
Spin in het web
Als kwartiermaker is Anje een spin in het web als het gaat om regelen van alle zaken die nodig zijn om de ontwikkeling van Voedselbos Eemvallei (30 hectare) verder te brengen. Binnen het project Eemvallei Zuid werken Stichting Voedselbosbouw, Stichting Buytenwold, Natuurboerderij Vliervelden en Staatsbosbeheer samen aan de ontwikkeling van een nieuw openbaar natuurgebied (in totaal 50 hectare) als onderdeel van het programma Nieuwe Natuur van de provincie Flevoland. Binnen de contouren van het voedselbos groeit in het noordelijke deel van dit gebied kruidenrijk grasland voor het rundvee van Natuurboerderij Vliervelden en ontwikkelt Stichting Buytenwold speelplekken voor kinderen. De kiem voor Voedselbos Eemvallei werd gelegd met de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst in het voorjaar van 2017. In het eerste korte plantseizoen 2019-2020 zijn snelgroeiende pioniers machinaal aangeplant in de randen en in een grofmazig grid. Ook staken tientallen vrijwilligers de spade in de grond om langs de paden 24 pluklinten aan te planten.
Een winterse plantdag in Voedselbos Eemvallei
Na een onderbreking vanwege corona kreeg de aanplant in 2021 een vervolg. Sindsdien trekt Anje de kar in de Eemvallei. Ze is de spil van een kernteam van achttien enthousiaste vrijwilligers en ziet erop toe dat alles op rolletjes verloopt. Of het nu gaat om de planning en organisatie van plantdagen, het organiseren van informatiebijeenkomsten en rondleidingen, het werven van vrijwilligers of het beheer en onderhoud van het voedselbos. “Mijn belangrijkste taak nu is de coördinatie en organisatie van de aanplant van het voedselbos. Je kunt hierbij denken aan het plannen van de plantdagen en het werven en enthousiasmeren van vrijwilligers. Daarnaast zorg ik ervoor dat de mooie ontwerpen van Evelyn Derksen en Wouter van Eck op de juiste manier worden aangeplant. Ik doe mijn best om er elk jaar tijdens de plantweekenden een paar leuke dagen van te maken. Het zijn dagen van ontspanning en lekker buiten bezig zijn, hoewel we samen ook écht hard aan het werk zijn. Het geeft ontzettend veel voldoening om samen met een groep gemotiveerde vrijwilligers aan de slag te gaan”, vertelt ze enthousiast.
Met de voeten in de klei van de Eemvallei
Anje houdt ook bij omwonenden een vinger aan de pols en houdt hen op de hoogte over de voortgang van het voedselbos. “Ik luister goed naar bewoners, want zij hebben legitieme vragen. Zo groeien op sommige percelen enorme distels, waarover in het begin best veel werd gemopperd. Het is belangrijk om omwonenden uit te leggen dat deze distels uiteindelijk verdwijnen, maar in de beginfase de voedselbosplanten in bescherming nemen en letterlijk uit de wind houden. De meeste mensen begrijpen uiteindelijk dat de distels een functie hebben in een groter systeem dat verder reikt dan hun achtertuin”, vertelt Anje. “Ik neem omwonenden mee in ons verhaal door te laten zien hoe dit systeem werkt en hoe de natuur als vanzelf haar werk doet. Als we durven een stap terug te doen, niet in te grijpen en door het onkruid en de ruigtekruiden heen durven kijken, zie je uiteindelijk iets moois ontstaan. Het vraagt alleen om een beetje geduld.”
Sinds twee jaar staat Anje letterlijk met haar voeten in de klei en zijn in Voedselbos Eemvallei onder haar begeleiding al meer dan tienduizend bomen aangeplant. Het eerste plantseizoen dat ze begeleidde, stond in het teken van herstel.
Anje Poortman, kartrekker van Voedselbos Eemvallei
“We hebben ons met man en macht gericht op het herstel van de windhagen. Deze waren, net als het grid, in 2020 vrijwel volledig verloren gegaan door een combinatie van overmatige regenval in de winter en langdurige droogte in de lente en zomer. In het eerste plantseizoen is machinaal aangeplant. Door de droogte barstten de plantsleuven allemaal open, waardoor de wortels van de jonge aanplant bloot kwamen te liggen. Ook de reeën in het gebied hebben op hun manier genoten van de jonge aanplant, wat veegschade tot gevolg had. Wat het ook lastig maakte, was dat we door de hoge ruigtekruiden niet precies konden zien welke planten de droge zomer wel overleefd hadden”, vertelt Anje.
Meters maken en bomen planten
Na deze moeizame start en de hierop volgende herstelwerkzaamheden zijn in het afgelopen plantseizoen onder de hoede van Anje enorm veel meters gemaakt. “Tijdens zes plantweekenden - een verdubbeling ten opzichte van de voorgaande jaren - is het met de hulp van ruim honderddertig vrijwilligers gelukt om de eerste zes productiehectares - ruim vijfduizend bomen en planten - in het zuidwestelijke deel van het voedselbos volledig aan te planten. Er is een grote diversiteit van vruchtdragende gewassen aangeplant. Daarnaast zijn het grid en de windhagen verder hersteld met extra elzen, populieren, wilgen en sleedoorns”, vertelt ze. “Hoewel in 2022 opnieuw sprake was van een droge lente en een lange warme zomer heeft de jonge aanplant in de hagen dit nu gelukkig goed doorstaan. Dit toont wellicht aan dat handmatig aanplanten veel beter lijkt uit te pakken dan de machinale aanplant van in de beginjaren”, zegt ze. “Om het aanplanten mogelijk te maken, hebben we - met pijn in ons hart - de manshoge distels op de productiehectares met een klepelmaaier verwijderd.”
Veegschade door reeën
Een tweede ingreep was dat de productiehectares met een hek zijn afgezet, zodat de reeën tijdelijk uit het gebied geweerd worden. Zo krijgt de jonge aanplant de kans om aan te slaan. “Daarnaast zijn in dit plantseizoen voor het eerst de kavels met GPS uitgezet. In Voedselbos Schijndel hadden ze deze methode met succes ingezet om een kavel uit te lezen. We besloten om dit ook in Voedselbos Eemvallei te doen en dat scheelt behoorlijk veel tijd. Zo maakt deze methode het mogelijk kavels nauwkeurig te definiëren en plantlijnen vervolgens in kaarsrechte lijnen uit te zetten; het zijn per slot van rekening productiekavels. De aanplantplekken zijn hierna door de kerngroep met bamboestokken gemarkeerd. Tijdens de plantdagen hoefden we alleen maar het plantgoed naar de juiste plantlijn te brengen, zodat zeer snel en doelgericht kon worden geplant. De vrijwilligers hoefden de bomen alleen maar in de grond te zetten, waardoor we snel veel meters konden maken.”
Voedselbos als ‘living lab’
Net als Voedselbos Schijndel - het andere grootschalige voedselbos dat mede op initiatief van Stichting Voedselbosbouw wordt gerealiseerd - fungeert Voedselbos Eemvallei als een ‘living lab’ voor het vierjarige topsectorenonderzoek Wetenschappelijke Bodemvorming onder de Voedselbosbouw. Het feit dat beide voedselbossen tijdens dit onderzoeksproject worden aangelegd, biedt volgens Anje een bijzondere kans om de ontwikkeling van een rationeel ingericht voedselbos vanaf de aanplant te monitoren. Daarmee is het topsectorenonderzoek één van de eerste, breed opgezette wetenschappelijk onderzoeken naar de impacts van voedselbossen in gematigde klimaatzones. In 2020 is het onderzoek in Voedselbos Eemvallei gestart met een nulmeting op basis vande eerste bodemmonsters. In de hierop volgende jaren zijn nieuwe monsternames en aanvullende data-analyses uitgevoerd, waarmee uiteindelijk de impacts van de transformatie van een perceel met eenjarige teelten naar een voedselbos kan worden onderzocht. “Het TKI-onderzoek levert een belangrijke bijdrage aan het verzamelen en analyseren van data waarvan we veel kunnen leren. In Voedselbos Eemvallei hebben we op twee kavels waar de plantlijnen haaks op elkaar staan (noord-zuid en oost-west), precies dezelfde plantensoorten in dezelfde volgorde aangeplant. Dit stelt de onderzoekers in staat om de invloed vast te stellen die de oriëntatie van het plantgoed heeft op de oogst en de vitaliteit van het voedselbos”, legt Anje uit.
'Het wordt steeds interessanter om omwonenden, boeren en beleidsmakers te laten zien hoe een grootschalig, rationeel voedselbos zich in de eerste jaren na aanplant kan ontwikkelen”
Als ‘living lab’ bewijst het voedselbos óók zijn waarde als onderdeel van de monitoring van de ondergrondse en bovengrondse biodiversiteit. Zo kan onder meer worden gemeten welke verschillende groepen bacteriën en schimmels in de grond aanwezig zijn die een rol spelen bij de afbraak van organisch materiaal en het beschikbaar maken van voedingsstoffen voor planten.
Het project loopt nog vier jaar. “Dan is het project vanuit de provincie afgerond en gaat de exploitatiefase van start. Tot het zover is, is er nog volop werk te doen”, benadrukt Anje. “De ambitie is om volgend jaar weer minimaal zes hectares aan te planten, inclusief de aanvulling van de windhagen en het grid. In de komende jaren kunnen we laten zien dat we écht iets in beweging hebben gezet. De contouren van het voedselbos beginnen zich nu goed af te tekenen en het wordt in de komende jaren steeds interessanter om omwonenden, boeren en beleidsmakers te laten zien hoe een grootschalig, rationeel voedselbos zich in de eerste jaren na aanplant kan ontwikkelen.”